حرف‏هايى از جنس نور

در هنگام تلاوت قرآن، چه آدابى را رعايت كنيم تا بيشترين بهره را ببريم و آيا خواندن ترجمه فارسى قرآن هم ثواب دارد؟
براى تلاوت قرآن، آداب خاصى هست كه با استفاده از آيات و روايات، به برخى از آنها اشاره مى‏شود:
1. در حال طهارت و با وضو به تلاوت بپردازيد.
2. در حالى كه مسواك كرده‏ايد، قرآن را تلاوت كنيد.
3. با صوت زيبا تلاوت كنيد.
4. با صداى متوسّط بخوانيد؛ نه با صداى آهسته باشد و نه با صداى بسيار بلند.
5. در حال تلاوت، با اَدَب و طمأنينه و رو به قبله باشيد؛ چه نشسته و چه ايستاده و اگر نشسته مى‏خوانيد، تكيه نكنيد.
6. از روى «مُصحَف» تلاوت كنيد كه نگاه در آن و تلاوت از روى آن، ثواب خاصّى دارد و در روايات، روى اين موضوع تأكيد فراوانى شده است.
در روايتى از رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏وآله چنين نقل شده است: «چيزى براى شيطان، سخت‏تر و كوبنده‏تر از تلاوت قرآن نيست؛ آن هم از روى مصحف و با نگاه كردن در آن».1
7. قبل از شروع بگوييد: «أستعيذ باللَّه السّميع العليم من الشّيطان الرّجيم؛ به خداوند شنوا و دانا، از شيطان رانده شده، پناه مى‏برم» و يا بگوييد: «أعوذ باللَّه السّميع العليم من الشّيطان الرّجيم» و بعد بگوييد: «بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم»؛ سپس تلاوت را شروع كنيد تا با عنايت خداى متعال، از دخالت‏هاى شيطانى در نفس خود محفوظ بمانيد.
قرآن مى‏فرمايد: «وقتى قرآن را تلاوت مى‏كنى، پناه ببر به خداى متعال از شيطان رانده شده؛ البته شيطان را بر آنانى كه ايمان آورده، به پروردگارشان توكل مى‏كنند، تسلّط و سيطره‏اى نيست».2
8. ترتيل را مراعات كنيد. آن چنان تند نخوانيد كه حروف، كلمات، وقف‏ها و فاصله‏ها به خوبى ادا نشود و نيز فاصله زياد و غيرصحيح در ميان حروف و كلمات ندهيد؛ به صورتى كه حروف و كلمات، جدا از هم و غيرمرتبط باشد. در مجموع، بايد حروف و كلمات را خوب، روشن و در عين حال، متّصل و مرتبط به هم ادا كنيد و وقف‏هاى آيات را هم مراعات كنيد. قرآن، خطاب به رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏وآله مى‏فرمايد: «و قرآن را با ترتيل مناسب آن بخوان».3
آن حضرت در توضيح و تفسير اين آيه فرمود: «قرآن را روشن تلاوت كن و حروف و كلمات آن را جدا از هم و پراكنده مساز؛ مانند پراكنده ساختن دانه‏هاى ريگ از يكديگر و آن را سريع و تند تلاوت نكن؛ همانند تند خواندن شعر. وقتى به عجايب قرآن رسيديد، توقف كنيد و به تدبّر و تأمّل بپردازيد و با تلاوت آن، دل‏ها را به حركت آوريد و با شتاب و بى‏تأمّل نخوانيد؛ به صورتى كه بخواهيد زود به آخر سوره برسيد».4
9. به هنگام تلاوت قرآن، به چيز ديگرى فكر نكنيد و متوجه آيات آن باشيد.
10. در آيات قرآن تدّبر بكنيد كه در اين صورت، از انوار، حقايق، معارف و اسرار آن به اندازه خود بهره‏مند خواهيد شد.
تلاوتى كه در آن تدبّر نباشد، آن چنان كه بايسته است، فايده‏اى نخواهد داشت؛ البته اين بدان معنا نيست كه اگر كسى اهل تدبّر نباشد و يا معانى آيات را حتّى در حدّ ترجمه هم نداند، از تلاوت قرآن نتيجه‏اى نخواهد برد؛ بلكه چنين كسى هم با مراعات قسمتى از آداب تلاوت، بهره خود را خواهد برد.
11. حقّ آيات را مراعات كنيد؛ به اين معنا كه به هنگام تلاوت قرآن، وقتى از رحمت و يا بهشت ياد مى‏شود، خود را از آن محروم نپنداريد و از بهشت قُرب، خود را دور نسازيد و وقتى به آيات عذاب، آتش و غضب مى‏رسيد، بترسيد و به خداى متعال پناه ببريد كه از اهل دوزخ و آتش نباشيد و مشمول سخط و غضب نگرديد و از او بخواهيد تا شما را از نجات يافتگان قرار دهد و وقتى به آيات تكبير، تعظيم، تسبيح و تحميد مى‏رسيد، خدا را به اينها ياد كنيد و هنگامى كه به آيات استغفار، طلب عفو و بخشش مى‏رسيد، طلب آمرزش و مغفرت كنيد و آن جايى كه به ذكر صالحان مى‏رسيد، از خدا بخواهيد تا شما را از آنان و در جمع ايشان قرار دهد و آن گاه كه به ذكر گمراهان و غافلان مى‏رسيد، از خدا بخواهيد تا شما را از ورود در جمع آنان، حفظ كند.
امام صادق عليه‏السلام فرمود: «به هنگام تلاوت قرآن، وقتى به آيه‏اى رسيدى كه در آن ذكر بهشت شده است، از خدا بهشت را بخواه و وقتى به آيه‏اى رسيدى كه در آن ذكر آتش به ميان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش».5
«حقيقت قرآن»، تجلّيات حقّ است كه در وراى اين الفاظ و مفاهيم ظاهرى مى‏باشد و در كتاب مكنون و نزد حضرت محبوب است و در عين حال، با همين الفاظ و مفاهيم، ظاهر و جلوه‏گر شده است. آن كه از «حقيقت قرآن» دور مانده، از «حقيقت خود» دور گشته و از حضرت محبوب، محجوب مانده‏اند.
اصرار بر تلاوت قرآن به زبان عربى، دلايل و حكمت‏هاى گوناگونى دارد كه برخى عبارتند از:
1. ايجاد زبانى مشترك در ميان همه پيروان و فراهم سازى نوعى وحدت و پيوند جهانى.
2. روح و محتواى هر پيام و سخنى، در قالب زبان خاص خود، عميق‏تر درك مى‏گردد تا زمانى كه به زبان‏هاى ديگر برگردانده شود و قرآن كه داراى مضامين بسيار بلند و عالى است، قابل ترجمه دقيق و كامل به هيچ زبانى نيست. همه ترجمه‏هاى قرآن، براى رسيدن به معارف بلند و درك زيبايى متن اصلى، نارساست. كافى است اندكى در مباحث مربوط به زبان‏شناسى و فن ترجمه، مطالعه كنيد تا بدانيد كه فرق بين قرآن و ترجمه‏هايش، همان فرق بين كتاب الهى و بشرى است.
3. قرآن، علاوه بر محتواى مطالب، از لطافتى ويژه و نكاتى ادبى برخوردار است كه خود، بخشى از اعجاز قرآن است و در قالب هيچ ترجمه‏اى بيان شدنى نيست.
4. تشويق و ترغيب بر استفاده از همان الفاظى كه جبرئيل بر پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏وآله نازل كرده، يكى از شيوه‏هاى حفظ قرآن از تحريف است. وقتى مطلبى نزد همگان با يك قرائت معيّن ثابت شود، تحريف آن، مشخص خواهد شد؛ از اين رو، در تاريخ اسلام، وقايعى نقل شده كه مسلمانان حتى نسبت به جابه‏جايى يا حذف يك «واو»، حساسيت نشان داده‏اند.
بنا بر آن چه گفته شد، تلاش و همت ما، بايد بر آن باشد كه تلاوت قرآن را به زبان عربى پى‏گيرى كنيم و هر چه بيشتر با ترجمه آن آشنا شويم. اگر كمتر هم قرآن بخوانيم، اما با توجّه به معنا و ترجمه تلاوت كنيم، بهره ما بيشتر خواهد بود و رفته رفته، تسلّط ما بيشتر خواهد شد.

پى‏نوشت:

1. مجلسى، بحارالانوار، ج 92، ص 202.
2. نحل، آيه 98.
3. مزمل، آيه 3.
4. بحارالانوار، ج 92، ص 215.
5. همان، ص 216.